Mentorluk
Mentor, aslında bizim topraklarımızdan çıkmış bir karakter. Yunan mitolojisinde karşımıza ‘akıl hocası’ olarak çıkar. Homeros’un Odysseia destanında geçtiği üzere Mentor, İthaka kralı Odysseus’un Truva savaşına katıldığı sırada oğlu Telemachus’u emanet ettiği sadık arkadaşıdır. Kral Truva savaşına katılır. Kendisinin bu savaş seferinde olduğu sürece oğlunun ileride tahta hazır hale gelmesi için Mentor’dan bu görevi üstlenmesini ister. Telemachus, krallığın sıradaki hükümdarı olacaktır ve onun bu role hazırlanması gerekmektedir. Bu ilişkide koruyucu olmanın ötesine geçen Mentor, Telemachus’un akıl hocası rolüne bürünmüş ve krallık becerilerini kazanması için ona yardımcı olmuştur.
Ancak daha ilk baştan iki kavram karşımıza çıkıyor:
Durumsal liderlik: Mentor her konuda uzman kişi değildir. Belli yaşanmışlıklardan, deneyimlerden yola çıkarak bu role uygun olmuştur. Hikayede değişik uzmanlık alanlarında tanrıçaların mentor kılığına girmesi ve kendi uzmanlık alanlarında menti ile çalışması bu önemli kavramı daha ilk baştan karşımıza koymaktadır.
Eril ve dişil özelliklere bezenmiş bir bütünsellik: Özellikle günümüzde eril ve dişil özelliklerin liderlik boyutunda ne kadar önem kazandığı dikkate alınırsa ve aynı zamanda çeşitlilik ve kapsayıcılık kavramlarının yaşadığımız toplumun en temel prensipleri arasına girmeye aday olduklarına bakılırsa mentorluğun daha ilk baştan ne kadar büyük ölçüde güncel modern rolü ile uyum içinde olduğunu söyleyebiliriz.
Ülkemizde “ustadan çırağı, çıraktan daha iyi yarınlara” (ahilik) gibi bir felsefe ile yer alan kalfa-çırak ilişkisi de belki de o çağlarda bir anlamda bir mentorluk yaklaşımıydı. Bir çırağın ulaşabileceğin en üst seviyenin ustası olduğu bir dönemden bahsediyoruz. Tabii ki artık günümüzde her çırak kendi yolunu çizmek, değişen koşullara kendi doğrularını bularak uyum sağlamak ve başarılı olmak durumundadır. Bu bağlamda mentorluk doğru standartlarda bir eğitim ile öğrenilmeli ve doğru yetkinliklerle icra edilmelidir. Her bir birey mentorluk yolculuğunda belli bir hazırlık dönemine ihtiyaç duymaktadır. Bu gelişim alanının yaratılması elzemdir.
Bu bağlamda modern dünyada mentorluk programları yirminci yüzyılın son çeyreğinde olgunlaşmaya başladı diyebiliriz. Günümüzde mentorluk dünya genelinde uygulama alanına sahip. Hayatınızın her aşamasında size kendi deneyimleriyle yardımcı olabilecek bir kişiyle kuracağınız diyaloglara ihtiyaç duyabileceğiniz her anda mentorluk hizmetinden faydalanabilirsiniz veya kendiniz bir mentor olabilirsiniz.
Mentorluk Nedir ?
EMCC Mentorluk ve Koçluk Dünya Konseyinin ortaya koyduğu kapsamlı akademik çalışmalar sonunda ortaya çıkan en güncel tanımı ile mentorluk,
“Gelişim odaklı sohbetler, deneyim paylaşımı ve rol modelleme yoluyla mentor ve menti arasında beceri, bilgi ve uzmanlık paylaşımını içeren bir öğrenme ilişkisidir. Bu ilişki, taraflar arasındaki farklılıklara değer veren, çift yönlü, birlikte öğrenmeyi amaçlayan, çeşitli durumsal bağlamları içeren kapsayıcı bir ortaklıktır.”
Yani teker tekar kavramların altını çizerek tekrar etmek gerekirse:
Gelişim odaklı sohbetler, deneyim paylaşımı ve rol modelleme yoluyla
mentor ve menti arasında
beceri, bilgi ve uzmanlık paylaşımını içeren bir öğrenme ilişkisidir.
Bu ilişki,
Taraflar arasındaki farklılıklara değer veren,
Çift yönlü, birlikte öğrenmeyi amaçlayan,
Çeşitli durumsal bağlamları içeren
Kapsayıcı bir ortaklıktır.
Burada altını çizmek gereken bir husus: Mentorluk bir diyalog / sohbettir. Mentorluk münazara, münakaşa veya müzakere değildir. Yargısız bir diyalogtan bahsediyoruz. İkna etmek, haklı olmak, bir kazanım peşinde koşmak yok, gelişim odaklı bir diyalog var mentorluk süreçlerinde. Diyalog: Bir konuya mümkün olduğunca açık fikirli olarak, muhatabınızın bakış açısını anlamaya ve hatta yeni bir bakış açısı yaratmaya çalışarak yaklaşmak. Diyalog genellikle bağlılık ve değişime istekli olmakla sonuçlanır. Mentorluk, diğer beşeri ilişkilerle karşılaştırıldığında belki de en yüksek oranda bir diyalog seviyesine sahip bir gelişim ve dönüşüm yöntemidir.
Mentorluk ne demek ?
Altını çizmek istiyorum: Mentorlukta tavsiye vermek yoktur. Maaselef bu çok sıklıkla yanlış anlaşılan ve yanlış uygulanan bir husus. Özellikle gençlerin kimdene tavsiye almaya hiç de ihtiyacı ve niyeti yok. Zaten biliyoruz ki başkasının tavsiyesi mentinin durumuna tam anlamı ile uyamaz. Hem de verilen taviseynin arzulanan sonuçlar vermesi durumunda başarı nasıl mentora yazılır, olumsuz sonuç vermesi durumunda başarısızlık yine mentora mal edilir yani bu iki durumda da aslında mentinin gelişime bir katkıda bulunlmaz.
Eğer mentor kendi çocuklarına söz geçirememiş ve dediklerini yapaca bir menti arayışında ise, ya da mentor mentiye “dediklerimi yapmazsan sana artık mentorluk yapmayacağım” gibi bir yaklaşımda bulunuyorsa ço yanlış bir yerde olduğumuzu söyleyebiliriz.
Ama durumsal bilgelikten bahsettik. Bu bilgeliğin mentinin gelişimi için işlevsel olması için mentorlukta tavsiyeler nasıl paylaşılmalı? Mentor tavsiyesini bağlı kalmamalı. Bir öneride bulunup, onu mentinin değerlendirmesine alan yaratmalı. Yani bir koçluk becerisi ile içgörü paylaşır gibi sunulmalı, sonrasında da mentiye o tavsiye üzerinde yeterince yansıtma, yorumlama, içselleştirme alanı tanındıktan sonra menti tarafından bir eylem planına oturtulmalı. Bunun için şöyle bir formül sunuyorum: tavsiye olarak paylaşmak istediğinizi en kısa, net ve anlaşılır hali ile sunun, ancak cümlenin sonuna nokta koymayım. Bir virgül koyup “… desem, ne dersin?” şeklinde bir soru ile bitirin cümlenizi.
Kitabımızda şöyle tanımlamıştım mentorluğu:
“Mentorluk, mentorun kendi bilgeliğinin mentinin bilgeliğinin gelişimi için kullanılması sürecidir. Mentor mentinin sorunlarına direkt çözüm bulmaktan öte mentinin kendi yetkinliklerini geliştirip, kendi hedeflerini ve engellerini belirleyip gelişim sürecine mentinin kendisinin sahip çıkmasını da öngörmektedir.”
Tersine mentorluk nedir ?
Tersine mentorluk aslında genel mentorluk prensiplerinden ayrılmayan ama özellikle daha genç, yeni yeteneklerin motive edilmesi, yetkinliklerini daha etkin bir şekilde kullanmaları, hatta kurumlarda kültür değişiminin desteklenmesi için yapılan bir uygulamadır. Burada konvansiyonel mentorluktan tek fark mentorun yaşça ve kıdemce daha genç, mentinin ise daha yaşlı ve kıdemli olmasıdır. Bu sayede hem genç yetenekler cesaretlendirilmiş olmakta, hem de yaşça daha ileri olan yöneticilerin şirkete yeni giren gençleri daha yakından tanımaları sağlanmaktadır. Bir yandan menti rolüne giren yöneticilerin hem şirket koridorlarında olup bitenden daha etkin haberdar olmalı, hem de kendi özel hayatlarında bile genç nesillerle daha verimli ve uyumlu bir diyalog kurmalarına destek olmaktadır. Mentorluk konuları başta daha çok dijital yetkinlikler, yeni yaşam ve tüketici alışkanlıkları, trendler, moda yeni alışkanlıklar vesaire gibi belirmekle beraber tersine mentorluk projelerinde de konvansiyonel projelerde ele alınan konular gündeme oturmaktadır. Burada tabii ki süreç içinde mentor ve mentinin zaman zaman ve konu odaklı olarak rollerini değişmeleri normaldir. Bu sayede bir sosyal eşitleyici olarak mentorluk başka şekilde karşılıklı güven ve açıklık için birbiri ile iletişime giremeyecek bireylerin bir araya gelmesini, birbirlerini daha tanımalarını ve ortak kültür, duygu ve düşünce birliği içinde hizalanmalarına vesile olmaktadır.
Mentorluk Eğitimi ve Sertifikası
Mentorluk belli yetkinlikler ve roller içeren bir uygulamadır. Bu bağlamda standartları Avrupa Mentorluk ve Koçluk Konseyi (EMCC) tarafından belirlenmiş ve bu standardlara uyan eğitim programları akredite edilmiş, bu programlardan mezun olan kişiler de kişisel unvan almaya hak kazanmıştır. Bu bağlamda ülkemizin tek beynelmilel akredite mentorluk eğitimi programı RK Academy ve Coaching and Leading Academy iş birliği tamamı online teknolojiler kullanılarak, uzaktan erişim ile sunulmaktadır.
Program Canvas üzerinde tasarlanmış, doldurulması gereken formlar, izlenmesi gereken videolar, ara grup çalışmaları ve eğitim kadromuzun canlı katılımı ile Zoom üzerinden toplam 4 oturum ile online olarak gerçekleştirilmektedir. Programı başarı ile tamamlayan katılımcılar; “EMCC Temel Seviye (EMCC Foundation Level)- EQA (Global Quality Awards) Mentor Programı Katılım Sertifikası” almaktadırlar. Haziran 2020 ile Mayıs 2021 arasında bu programlar 300’e yakın mezun vermiştir. .
Dileyen katılımcılar Linkedin üzerinden bu sertifikaları ‘digital badge’ olarak kendi profillerine ekleme imkanına da sahip olmaktadırlar. Bu sertifikalar blockchain teknolojisi ile güvence altındadır ve dünyanın önde gelen ünversetelerinin diplomalarını düzenleyen CV Trust isimli kuruluş tarafından elektronik ortamda tanzim edilmektedir.
Bu programa
– Mentorluk uygulamalarına ilişkin anlayış kazanmak ve temel mentorluk becerilerine sahip olmak isteyen,
– Başkaları ile beceri / performans gelişimini destekleyecek ve özendirecek mentorluk diyalogları kurarak çalışmaya meyilli,
– Kendi alanı / rolü içerisinde bir mentorluk yaklaşımı kullanmak ve mentor rolünün mesleki rolüyle nasıl iç içe geçtiğini açıkça anlamak isteyen bireylere yönelik bir programdır.
Eğer siz de:
– Kariyerinizde daha hızlı ilerlemek,
– Kendinizi ve çevrenizdekileri daha iyi tanımak,
– Çalışmalarınızda daha verimli sonuçlar alabilmek,
– Yaşadığınız hayata karşılık ödediğiniz manevi bedeli azaltmak,
– İş ve özel hayatınızda daha uyumlu beşeri ilişkilere sahip olmak,
– Dünyanın her yerinde geçerli olan, mentorluk üzerine eğitim katılım sertifikası almak,
– Ve hatta mentorluk birikimlerinizi, daha önceki eğitimlerinizi ve tecrübelerinizi bu konuda küresel boyutta ve ülkemizin en yetkin liderleri ile gözden geçirmek istiyorsanız, bu program tam size göre.
Programın içeriği için lütfen web sitemizdeki ilgili sayfaya yönlenebilirsiniz.
Mentorluk sistemi nedir ?
Mentorluk bir sosyal eşitleyici, bir kurum kültürü oluşum katalizörü, bir toplumsal barış ve ortak kalkınma modelidir. Bu bağlamda bireysel çabaların ötesinde kurumlar tarafından sahiplenilmiş kapsamlı amaçlara hizmet eden mentorluk sistemleri son derece etkili sonuçlar vermektedir.
Her hangi bir kuruluş içinde mentorluk ve kariyer hakkında farklı düşüncelerin bulunması, sorumluluğu ağırlıklı olarak mentorluk programını dizayn edenlerin ve uygulamaya koyanların omuzlarına yüklemektedir. Eğer tepe yönetimi mentorluğu sponsorluk ve kariyer rehberliği olarak algılıyor ve mentiler de mentorluk ilişkisini gelişimle bağlantılı olarak algılıyorsa, bu, programın bir çıkmaza doğru gittiğini gösterir. Bu sebeple mentorluk programının amacı ve kuruluşun amaç ve stratejilerinin arasındaki bağlantının açıklığa kavuşturulması gerekir. Programı dizayn edenler ve program yöneticileri, tepe yönetiminin mentorluk hakkındaki yaklaşımları, onların hem tepe yönetimi hem de aynı zamanda mentorlar olarak programa verecekleri destek konusunda net olmalılar; ve doğru mentorları ve mentileri programa seçebilmek için net kriterlere sahip olmalıdırlar. Mentorluk programı için seçilen katılımcılar –yönetici ve çalışanlar olarak, mentor ve mentiler olarak, kuruluş içindeki diğer çalışanlar için rol modeli oluşturacak ve belli bir kuruluş için “doğru” olan davranış, değerler ve performans konusunda güçlü sinyaller oluşturacaklardır.
Adayları mentorluk programı için bilgilendirmede ve onları mentor/menti rolleri için hazırlamada işe yarayan seminerler ve atölye çalışmaları, program için ortak bir zemin oluşturmaya da katkı sağlarlar. Katılımcılar, mentorluk programının amaçlarını bilmeye ve bununla bağlantılı olarak kendi amaçlarını tespit etmeye ihtiyaç duyarlar. Yine katılımcılar, mentor ve menti rollerini anlamaya, bunun için eğitim almaya ihtiyaç duyar, mentorluk ilişkisinin her iki taraf için de öğrenmeyi –bu öğrenme kuruluşun da çıkarlarına hizmet edecektir- nasıl sağlayacağını bilmek isterler. Mentorlar ve mentiler rolleri için ne kadar iyi hazırlanır ve bunun için ne kadar iyi bir eğitim alırlarsa, bu onların yanlış anlamalardan arındırılmış bir şekilde birlikte daha iyi çalışıp, daha iyi sonuçlar elde etmelerini sağlayacaktır.
Programın sağlıklı bir biçimde devam etmesini sağlamak, takip eden aktiviteler ve süreklileştirilmiş değerlendirmelere, mentor ve mentinin iyi bir şekilde eşleştirilmiş ve iyi ilişkiler geliştiriyor olmalarına ve son olarak da kuruluşun hedeflerinin gerçekleşiyor olmasına bağlıdır.
Bir mentorluk programının sahip olması gereken özellikler şu şekilde sıralanabilir:
- Mentinin gelişimini sağlamak amacıyla onu deneyimli ve tarafsız bir mentor ile eşleştirmek.
- Her bir mentinin mentoru ile birlikte yapacağı çalışmalarda kendi yeteneklerini, önündeki fırsatları ve tutkularını keşfedebilmesi için emin bir öğrenme ortamının oluşturulması.
- Mentor ve mentisinin birbirlerinin pencerelerinden bakarak birbirlerini daha iyi tanımaları için her iki tarafın da teşvik edilmesi.
- Mentorlar, mentorluk rolünü icra ederek liderlik yetenek ve becerilerini geliştirmeleri için fırsat tanınması.
Tarafsız, tecrübeli bir mentor, mentiden daha fazla tecrübeli bir kişidir. Ancak bu kişinin yaşça daha büyük olduğu anlamına gelmez. Daha genç bir insan da kolaylıkla, yaşça büyük birinin mentorluk programlarında istifade ettiği tecrübe ve becerilere sahip olabilir. Genel olarak, mentorluk programının amacı mentorde hangi tecrübe ve becerilerin arandığını belirler. Mentorların aynı endüstri veya meslekten gelmesi zorunlu değildir, zira bu da mentorluk programının amacına bağlı olarak değişiklik gösterir. Çoğu durumda, mentorların aynı meslekten ya da endüstriden gelmemesi daha iyi olabilir, zira yalnızca iş hakkında konuşmaktan ya da rekabetçi bir atmosferde çalışmaktan sakınılmış olunur. Daha da önemlisi, mentorların mentinin kuruluş içindeki pozisyonuyla alakalı tarafsız olması ve tecrübeli olmasıdır.
Bu bağlamda, mentorların tarafsız olmaları, mentilerinin performansları ve elde edecekleri sonuçlar üzerinde herhangi kişisel bir çıkarlarının bulunmayışı ve mentorların görevinin mentinin belli sonuçları elde etmesine bağlı olmayışıdır. Bu, ilişkinin dengesini bozarak, mentorun motivasyonu ile ilgili şüpheye neden olabilir ve manipülasyon korkusu ortaya çıkabilir. Bu sebeple mentorların kuruluş içinde menti ile aynı pozisyon seviyesinden olmamasını tavsiye ediyoruz. Profesyonel kuruluşların sunduğu açık programlarda bu problem yaşanmıyor olabilir, ancak başka çıkar çatışmalarının yaşandığı gözden kaçırılmamalı.
Bir mentorluk programı mentor ve menti için güvenli bir öğrenme ortamı yaratması gerekir. İyi bir mentorluk programında, program yönetiminin ve katılımcıların gizlilik konusunda ortak, kabul edilmiş bir zemine sahip olmaları önemlidir.
Bir mentorluk programında, program yönetimi, programı ve adayların seçilmesi süreçlerini dizayn eder, mentor ile mentinin eşleştirilmesini yönetir ve böylece gizlilikle ilgili temeli de oluşturmuş olur. Bireysel mentorluk ilişkilerinde, katılımcıların ve şirketlerinin çıkarlarının en iyi şekilde korunması için mentor ve mentinin gizlilik konusunu tartışma ve bir sonuca bağlama sorumlulukları vardır.
Bir mentorluk programında, mentor/menti çiftleri oluşturulurken, bireylerin ulaşmak istedikleri sonuç için en uygun öğretici ve teşvik eden ortamı yaratmaya, mentorun da bu rolü üstlenirken öğrenmeyi sürdürebilmesine önem gösterilmelidir.
Mentorluk programları şirketler, kurum ve kuruluşlar tarafından birçok değişik amaç için oluşturulabilir ve bu programlar mentor için de büyük bir öğrenme fırsatı yaratıyor olsa da ağırlık genellikle mentinin öğrenmesi üzerinedir. Programların amaçları şöyle sıralanabilir:
- Yöneticilerin gelişimini sağlamak
- Yeteneklerin gelişimini sağlamak
- Yeni atanmış yöneticilerin desteklenmesini ve gelişmelerini sağlamak
- Kadın yöneticilerin desteklenmesini ve teşvik edilmelerini sağlamak
- Mezun/stajyer programlarının desteklenmesini sağlamak
- Yeni çalışanların entegrasyonunu sağlamak
- Proje yöneticilerinin gelişimini sağlamak
- Göçmenlerin entegrasyonunu sağlamak
- Mentilerin yeni okullarına ve derslerine alışmalarını sağlamak
- Girişimcileri desteklemek
- Vs.
Mentorluk programını hayata geçiren şirket ve programa dahil olan mentorlar, mentinin programa katılımının uygun olup olmadığına karar verme konusunda ortak sorumluluk sahibidirler. Eğer mentorluk programı menti için doğru adım değilse, en kötü senaryo bütün tarafların zamanlarının boşa harcanmış olması ve kaynakların boş yere tüketilmiş olması sonucunu doğuracaktır.
Mentorluk programları, maalesef, nadiren mentorun da gelişimi üzerine odaklanır. Bizim deneyimize göre, mentorun da programa katılarak öğrenmesi üzerine odaklanıldığında, bu durum kişilerin mentorluk rolü üstlenme motivasyonlarını arttırdığı gibi, mentorluk programının da etkisini arttırır. Bununla birlikte, gittikçe daha çok sayıda, mentorlar için de öğrenme hedefleri ortaya koyan ve mentor rolü üstlenmeyi resmi olarak yetenek gelişimi şeklinde kabul eden programların olduğu da bilinmektedir.
Çoğu insanın kariyer hayatı kendilerinin yön vermesi ile değil, kendiliğinden gelişmektedir. Evet, bu insanlar da tercihlerde bulunurlar, ancak bu tercihler gerçekten yeni seçenekler doğuruyor mu? Sıklıkla karşılaşıldığı üzere kişilerin kariyer yürüyüşü seçeneklerin gittikçe daraldığı bir pratik hat izlemektedir. Bu şekilde yapılan tercihler kişiyi seçeneklerin daha dar olduğu bir role doğru sürüklemektedir.
Mentorluk nasıl yapılır ?
Hayatta belki de en önemli yetkinliklerden birisi muhakeme yeteneğidir. Hem eksik bilgi, hem zaman sıkışıklığı ve sonuçlardan duyulan stress karar verme noktasında hepimizi zorlar. İşte muhakeme yeteneğini gelişisinde mentorlar mentilerine destek olurlar. Mentinin doğru kararları vermesinden öte doğru karar verebilme yeteneğini gelişimi mentorlukta esastır. Mentorlar bunu birçok yönden yapabilirler, Clutterbuck ile yaptığımız çalışmalarda ön plana çıkan başlıklar şu şekilde özetlenebilir:
Ne istediğinizi açıklığa kavuşturmanıza yardımcı olurlar
Mentorlar, sadece ne istediğinizi değil, bunların nedenlerini de keşfetmenize yardımcı olurlar. Ayrıca, anlık hedeflerin ötesine geçip uzun vadeli olasılıklara bakmanıza yardımcı olurlar. “Ufkumu genişletti”, olumlu mentorluk ilişkileri yürütebilmiş olan mentilerin en yaygın olarak ifade ettiği değerlendirmelerden bir tanesidir.
Değerlerinizle daha uyumlu, daha iyi kararlar almanıza yardımcı olurlar
Fikirlerinizi test etme zemini sağlarlar
- Mentorlar, düşüncenize bir biçim ve netlik kazandırmanıza yardımcı olurlar.
- Mentorlar, hazır biçimde kabul ettiğiniz şeyleri tekrar gözden geçirmeniz için sizi zorlayan güçlü sorular sorarlar.
- Kendi davranışları ve kariyer geçmişleri ile birlikte sizin için kendinize uygulamak isteyeceğiniz örnekler sağlarlar.
Mentinin perspektifini geliştirirler
Mentorlar, mentinin olaylara ve duruma başka açılardan bakmasını, mevcut durumu değişik yöntemlerle analiz etmesini, yeni alternatifler üretmesini sağlarlar. Tıkanmışlık durumlarında başka bakış açıları ve düşünce kalıpları ile konuya eğilip yeni alternatif çözümler oluşturmasını sağlarlar
