Durumsal Liderlik ve Mentorluk

Liderlik perspektifinden mentorluk konusuna yaklaştığımızda en işlevsel liderlik modellerinden birisi olarak durumsal liderlik teorileri karşımızı çıkıyor. Belki de bütün liderlik teorileri lider odaklıdır. Yani liderin sahip olması gereken vasıflar, kişilik özellikleri, öncelikleri, yaklaşımları üzerine kurgulanmış belki de yüzlerce model arasından durumsal liderlik modeli aslında liderden ziyade liderin ekip üyeleri üzerine odaklandığı için ayrı bir yere sahiptir.

Durumsal Liderlik Nedir?

Ken Blanchard tarafından literatüre kazandırılan durumsal liderlik modeli öncelikle bir teşhis ile başlar. Lider öncelikle birlikte çalıştığı kişilerin durumunu iki parametre üzerinden değerlendirir. Birinci faktör ekibin faaliyet alanına giren konularda kişinin ne kadar bilgili, donanımlı ve tecrübeli olduğuna bakar, diğer parametre ise bu alanda ekip üyesinin ne kadar motive olduğunu dikkate alır. Yani bu iki eksen üzerinde ekip üyelerini öncelikle hangi kadrana yerleştiklerinin analiz edilmesi durumsal liderlik modelinin işlevsel olması için elzemdir.

Blanchard durumsal liderlik modeli bir kişinin aynı anda değişik konularda ve yaşam rollerinde ayrı kadranlarda olabileceğini söyler.

Aynı zamanda durumsal liderlik modeline göre birey zaman için kadranlar arasında yolculuk yapabilir.

Ve en önemlisi de durumsal liderlik kuramına göre liderin ekip arkadaşlarına yaklaşımının bulundukları kadrana uygun olması beklenir. Yani bir liderin hayatına dokunduğu, birlikte çalıştığı bütün ekip arkadaşlarına aynı şekilde yaklaşması beklenmez durumsal liderlik modelinde. Bu bağlamda liderin etkisi altında bulunan kişileri menti olarak isimlendirerek modelin nasıl işlediğini ve durumsal liderlik yaklaşımlarını şu şekilde açıklamak isterim:

İstenilen hedef doğrultusunda ilerlemek için kişilerin ihtiyaç duydukları farklı olabilir. Kimileri daha çok bilgiye ihtiyaç duyarken, bazıları ulaşmak istedikleri noktayı daha net görmeye ve o noktaya ulaşmanın ne anlama geldiğini daha iyi anlamaya ihtiyaç duyarlar. Bazıları için ihtiyaç duygusal destektir. Bazı mentilerde ise cesaretle harekete geçip öğrenmek işe yarayabilir. Duruma ve kişiye göre, mentor ya da lider konumundaki kişi farklı liderlik tarzlarını sergiler…

Öncelikli olarak ele alınan konuyla ilgili olarak mentinin bilgi ve deneyim düzeyi, harekete geçme konusundaki motivasyonu, özgüveni, cesareti tespit edilmelidir. İşte tam da bunu durumsallık olarak ifade ediyoruz.

• Eğer menti İstekli ama yeterince yetkin değil ise liderin gerektiği ölçüde bilgi ve deneyimlerini paylaşan, sabırla mentinin öğrenmesine ve geleşimine eşlik eden bir öğretici olması beklenir.
• Eğer menti konusunda yetkin ve aynı zamanda da istekli ise liderin delege etmeyi bilen, mentiye alan yaratan, mentinin kendi kendine gelişimine izin veren, vizyonu ile ufkunu açan bir lider olması beklenmektedir.
• Eğer menti konusunda yetkin ama yeterince istekli değil ise liderin dinleyen, anlayan, duygusal ihtiyaçları fark eden ve dile getiren motive eden, mentinin kendi iç motivasyonunu, tutkusunu keşfetmesine vesile olan besleyice ve destekleyici bir lider olması beklenir.
• Eğer menti hem yeterince istekli değil, hem de konu hakkında yeterince deneyime sahip değil ise mentiyi bu yolculukta kalmaya, gelişmeye, teşvik eden, gerekirse küçük adımlarla da olsa ilermeye, kontrollü riskler almaya, harekete geçmeye cesaretlendiren ve hatta yönlendiren bir bakıma mücadeleci, yönlendirici, kıvılcımı ateşleyici bir lider olması beklenir.

Ve tabii ki her zaman mentinin gündemine, önceliklerine ve ihtiyaçlarına odaklanan ve bu tarzlardan hangisini sergilemenin uygun olacağını bilerek seçen bir bilge olarak yaklaşmasını bekliyoruz lider kişinin.

Menti hem bilgisiz ve deneyimsiz hem de düşük motivasyonlu olabilir. Bilgi vermek ve paylaşmak adım atması için yeterli olmayabilir. Mentor bu durumda ne yapılması gerektiği konusunda açık önerilerde bulunup, yönlendirme yapabilir.

Menti bilgili ama ilerleme konusunda motivasyonsuz olabilir. Lider menti için neyin anlamlı olduğunu araştırıp bulmasını sağlar. Dinler, takdir eder, güçlü yanlarını hatırlatır ve gerekirse yeni bakış açıları sunar

Menti yüksek motivasyona sahip ama ilerlemek istediği konuda yeterince bilgili ve deneyimli olmayabilir. Mentor deneyimlerini paylaşır, mentinin gözetim altında yeni denemeler yapmasında, yeni beceriler kazanmasında ve ilerlemesinde yardımcı olur.

Menti hem yetkin hem de yüksek motivasyonlu olup, henüz kullanmadığı potansiyeli açığa çıkarmak, daha kapsamlı çıktılar elde etmek istiyor olabilir. Mentor deneyim paylaşır, cesaretlendirir, geri bildirim ve takdir ile mentinin büyümesine hizmet eder.

Durumsal Liderlik Kuramının Zorlandığı Alanlar:

Durumsal liderlik modelinin uygulanmasında karşılaşılan en büyük sorun mentinin ve onunla çalışan liderin bireyin hangi kadranda olduğu konusunda hem fikir olmamalarıdır. Mesela menti kendisini yetkin hissederken lider onu yetkin görmeyebilir. Ya da istekli olduğunu hisseden bir menti bunu liderine aktaramayabilir. Modelin en zorlandığı bu noktanın çözümü ise koçluk becerilerinin etkin kullanımın ile sağlanmaktadır. Mentorun, ya da lider durumdaki kişinin etkin dinleme, güçlü ve konu ile alakalı sorular sorma yetkinlikleri ile mentinin konu hakkındaki farkındalığının berraklaşmasına vesile olmak gerekir. Aynı şekilde mentinin de bu konuda kendisine liderlik eden kişiye yine koçluk becerileri ile yaklaşıp oluşan yargısının netleşmesi, önyargılardan arınıp daha bilinçli bir algı olması için farkındalığını arttırmaya gayret etmelidir.

Diğer bir konu ise aynı anda hayatında farklı rollerde farklı kadranlarda olan kişilerin bir roldeki durumunun diğer bir başka roldeki durumunu etkilemesidir. Yani bir alandaki isteksizliği, moral durumu başka bir alandaki yaklaşımını, tutumunu etkilediğinde o konuda birlikte çalıştığı kişiler onu yanlış değerlendirebilirler. Bunun da çözümü aynı şekilde kişinin kendisi hakkında farkındalığını yükseltmesidir. Bunun da yine en etkin yöntemi koçluk becerileri ile bezenmiş sohbetlerden faydalanmaktır.

Durumsal liderlik modelini anlattığım bir videoyu da bu platformda paylaşıyorum. Bireyin kariyer ve hayat yolculuğunda hem bir menti olarak hem de bir lider olarak en çok faydalanacağı bir liderlik modeli olan durumsal liderlik kuramını daha da etkin olarak öğrenmek ve içselleştirmek için Blanchard’ın “One Minute Manager” isimli kısa kitabını tavsiye edebilirim.

Fiedler Durumsal Liderlik Modeli:

Liderlik alanında durumsallığı öncelikli olarak değerlendiren bir diğer liderlik kuramı ise Fiedler tarafından ortaya atılan modeldir. Lider üye ilişkilerinin uyumunu irdeleyen Fiedler modeli lider ve astları arasındaki karşılıklı saygı, güven ve hatta sevginin önemli faktörler olduğuna değinir. Bu kuramda liderin mevkii gücü olarak tanımlanan liderin konumunun takım arkadaşları tarafından kabul edilmesini etkileyen en önemli faktörlerden birisi olarak lider üye ilişkileri ön plana çıkmaktadır. Yani Fiedler’in liderlik modelinde liderliğin arzulan şekilde etkin olabilmesi ortama bağlıdır. Bu kurama göre liderin özelliklerinin etkin olacakları ortama ne kadar uygun olduğu incelenmektedir. İşe güdülenmiş veya ilişkiye yönelmiş liderlik vasıflarına göre liderlerin önceliklerinin uygun olacağı ortamlarda işlevsel olmalarının daha iyi sonuç vereceğini ifade eder.

Göz atmak isteyebilirsiniz: Durumsal Liderlik Eğitimi